Żyjemy w ciekawych i intensywnych czasach zmian technologicznych, społecznych i kulturowych, w których doświadczamy wielu nowych i ekscytujących możliwości wpływających na nasze życie codzienne. Rozwój cywilizacyjny, nowe technologie czy zmiany klimatyczne, których jesteśmy od kilku lat świadkami powoduje, że żyjemy coraz szybciej i intensywniej, nierzadko mając trudności z zachowaniem równowagi między życiem zawodowy a prywatnym. Ktoś kiedyś powiedział „pracuję po to, aby żyć, a nie żyć, aby pracować” i chyba coś w tym jest. Jedno bez drugiego nie ma sensu, ale brak właściwych proporcji pomiędzy jednym a drugim, bycie pod presją, w stanie podwyższonego napięcia emocjonalnego i stresu negatywnie wpływa na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne na wielu płaszczyznach. Nie potrafiąc zachować właściwej równowagi, jesteśmy w większym stopniu narażeni na doświadczanie długofalowego stresu, związanego z pracą, oczekiwaniami i porażkami, życiem, co w konsekwencji może także doprowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości i własnych dokonań. Stres może przybierać różne formy, często wszystko zrzucamy na przepracowanie, zbytnie obciążenie obowiązkami, złe samopoczucie, tzw. „gorszy dzień”. Ale tych „gorszych dni” przybywa, ponieważ nauczyliśmy się z nim żyć i je w pewnym sensie ignorować. Nie nauczyliśmy się sobie z nimi radzić, w taki sposób, aby nie wpływały one negatywnie na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne. Nie dbając o nasze zdrowie psychiczne i nie zachowując równowagi, jesteśmy na prostej drodze do doświadczenia wypalenia zawodowego.
Czym jest wypalenie zawodowe i kogo może dotyczyć
Aktualnie, zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) jest to syndrom będący reakcją organizmu na chroniczny stres, występujący w miejscu pracy a wynikający z obciążeń zawodnych, których doznaje pracownik, który nie został efektywnie zredukowany. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-11 syndrom wypalenia zawodowego klasyfikuje się wśród czynników wpływających na stan zdrowia (kod klasyfikacji QD85) w kontekście stricte zawodowym i charakteryzuje się: 1) poczuciem wyczerpania lub braku energii; 2) zwiększonym dystansem psychicznym wobec wykonywanej pracy lub poczuciem negatywizmu, cynizmu związanego z wykonywaną pracą; oraz 3) poczuciem nieskuteczności i braku spełnienia. Choć syndrom nie jest jednostką chorobową, jednak może mieć bardzo poważne konsekwencje w wymiarze osobowym, społecznym i zawodowym. Problem ten dotyka przedstawicieli wielu grup zawodowych; jest to też poważne i częste zjawisko wśród przedstawicieli zawodów medycznych, opieki społecznej czy też nauczycieli. Do najważniejszych czynników stresogennych, na które narażeni są przedstawiciele zawodów medycznych możemy zaliczyć: przeciążenie fizyczne umysłowymi i psychicznymi obowiązkami zawodowymi, presję czasu, złożoność zadań (wielozadaniowość), odpowiedzialność, intensywne relacje z innymi ludźmi, nieporozumienia i konflikty w zespole terapeutycznym, problemy z współpracą z pacjentem i jego bliskimi czy brak wsparcia. Natomiast objawy syndromu wypalenia zawodowego możemy zaobserwować na trzy płaszczyznach: fizycznej (np. zmęczenie), behawioralnej (np. zmienność nastrojów, agresja) i psychicznej (np. zobojętnienie, znudzenie, obniżenie poczucia własnej wartości). Biorąc pod uwagę objawy towarzyszące wypaleniu możemy je zbagatelizować, uznając za zwykłe zmęczenie czy depresję lub wyolbrzymić, uznając za syndrom wypalenia zawodowego. Co ważne, byśmy nie umniejszali istocie tego co doświadczamy, czy będąc zmęczonymi ciężką pracą nadal czerpiemy z niej satysfakcję, jeżeli tak jest to mamy do czynienia tylko ze zwykłym zmęczeniem. Doświadczanie stresu, zmęczenia, braku snu a nawet zła dieta uwidaczniają się także na skórze twarzy, co dodatkowo może pogłębiać niską samoocenę. Skóra twarzy traci swoją elastyczność i koloryt, uwidaczniają się zmarszczki, pogarsza się samopoczucie. Tym zagadnieniom była poświęcona konferencja, która odbyła się we wrześniu 2024 roku w Poznaniu. Była to już III Międzynarodowa i Interdyscyplinarna Konferencja o Zdrowiu w Modelu Holistycznym – „Estetyka Twarzy w Ujęciu Holistycznym”, poświęcona różnym aspektom związanym z kwestiami dobrego samopoczucia, zachowaniem równowagi, aspektom postrzegania wyglądu i samooceny, zależności pomiędzy pięknem, dobrem, mądrością i zdrowiem, czy akupunkturą wpływającą pozytywnie na zdrowie zarówno fizyczne i psychiczne poprzez redukcję stresu, poprawę ogólnego samopoczucia a w konsekwencji zwiększając pewność siebie i samoakceptację.
Jak radzić sobie z syndromem wypalenia zawodowego
Wypalenie jest poważnym problem cywilizacyjny XXI wieku, mającym niekorzystny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne, na relacje interpersonalne oraz jakość i satysfakcję z wykonywanej pracy. Niezmiernie istotne są działania profilaktyczne zapobiegające lub ograniczające wystąpienie syndromu. Podstawowym środkiem prewencyjnym powinno być w pierwszej kolejności zwrócenie uwagi na własne potrzeby oraz na czynniki zwiększające możliwość wystąpienia syndromu. Dzięki tej świadomości będziemy wiedzieli co wpływa na jakość życia oraz efektywność zawodową, co daje poczucie sensu i szczęścia, co służy zachowaniu balans pomiędzy sferą prywatną a zawodową „well-being” oraz dobrostanem „work-life balance”, które są ze sobą ściśle powiązane. Profilaktyka w walce z syndromem wypalenia zawodowego powinna polegać na wprowadzeniu do życia codziennego balansu życiowego, na świadomym zarządzaniu czasem pracy i odpoczynku, na ustaleniu granicy między obowiązkami zawodowymi a życiem prywatnym. Dość istotną rolę w prewencji odgrywa także regularna aktywność fizyczna, sprzyjająca zachowaniu dobrej kondycji psychicznej i fizycznej, redukcji stresu i poprawie ogólnego samopoczucia, co przekłada się na większą odporność i poprawę samooceny. Nie bez znaczenia pozostają także kontakty interpersonalne, relacje z rodziną, przyjaciółmi czy umiejętność radzenia sobie ze stresem a nawet uprawianie hobby pozwalające na pewien czas odciąć się od obowiązków zawodowych i zregenerować mentalnie.
W profilaktyce kluczowe wydają się być zachowanie komfortu psychicznego, zachowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, znalezienie czasu dla rodziny, przyjaciół i rozwijanie swoich zainteresowań oraz pasji. Dbanie o kondycję i wysiłek fizyczny, jako skutecznej metodzie radzenia sobie ze stresem. Pamiętać o higienie snu, który pozwoli ciału na regenerację i odpoczynek. Dbanie o higienę pracy, nie pracować pod siły, ponieważ w dłuższej perspektywie branie na siebie zbyt wielu obowiązków może prowadzić do przeciążenia i mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Jeśli nie dbamy we właściwy sposób o aktywność fizyczną, higienę snu, dobrze zbilansowaną dietę, higienę pracy, kiedy nie odczuwamy sensu i satysfakcji z tego co robimy, możemy być pewni, że będzie to miało wpływ na samopoczucie. A kiedy praca przestaje przynosić satysfakcję i nie sprawia już przyjemności ani radości powinniśmy zastanowić się dlaczego. Nauczmy się być uważnymi, reagującymi na komunikaty, które wysyła nasz organizm, nauczmy się go słuchać i nie lekceważmy go. Uczmy się radzić sobie ze stresem, budować silne relacje i mieć pozytywne nastawienie. Zadbajmy o swoje zdrowie, ponieważ nikt inny tego za nas nie zrobi. Dobra kondycja psychiczna i fizyczna, wyraźna granica między życiem zawodowym a prywatnym czy techniki relaksacyjne i szeroko pojęta duchowość mogą znacząco obniżyć poziom stresu a co za tym idzie obniżyć możliwość wystąpienia syndromu wypalenia.
Doświadczając wypalenia zawodowego trudno jest odczuwać motywację, satysfakcję i zadowolenie z własnej pracy. Praca nad emocjonalnym i fizycznym dobrostanem oraz konstruktywne podejście do pracy pozwalają lepiej radzić sobie z trudnościami i stresem, które mogą pojawić się u każdego z nas. Pracować możemy nad tym samodzielnie, ale nie bójmy się poprosić o wsparcie. Aktualnie zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie przestaje być tematem tabu a zatem podziel się swoim problemem by zyskać specjalistyczną pomoc.
Maja Matthews-Kozanecka
Katedra Nauk Społecznych i Humanistycznych
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu