Dr n. med. Marian Stochaj (1938-2024) należał do tych wyjątkowych postaci, które swoje życie zawodowe i osobiste w pełni poświęciły służbie nauce, wymiarowi sprawiedliwości oraz edukacji młodych pokoleń medyków i prawników. Jego śmierć w kwietniu 2024 roku to wielka strata dla środowiska medycznego i prawniczego w Polsce, szczególnie dla medycyny sądowej, której był od wielu lat niekwestionowanym autorytetem i wzorem. Urodzony w wielkopolskiej wsi Huta 24 marca 1938 roku w rodzinie o medycznych tradycjach – matka Teresa była analitykiem medycznym – dr Stochaj od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie naukami medycznymi. Jego edukacyjna ścieżka była systematyczna i konsekwentna: maturę uzyskał w 1957 roku w IV Liceum Ogólnokształcącym w Poznaniu, aby następnie rozpocząć studia na Wydziale Lekarskim ówczesnej Akademii Medycznej w Poznaniu. Po ich ukończeniu w 1963 roku z dyplomem lekarza medycyny, nie porzucił jednak dociekliwości i pasji, pracując równocześnie jako wolontariusz na Oddziale Chirurgicznym Szpitala Miejskiego im. Józefa Strusia w Poznaniu.
Jego fascynacja tajemnicami ludzkiego ciała i zagadkami śmierci zaprowadziła go w obszary medycyny sądowej i patomorfologii. W latach 1964-1970 był asystentem patomorfologiem w Zakładzie Anatomii Patologicznej Szpitala Miejskiego, gdzie pogłębiał wiedzę o procesach chorobowych i mechanizmach zgonu. Chęć docierania do prawdy o przyczynach śmierci, często związanych z działaniami przestępczymi, skierowała go niebawem ku kryminalistyce medycznej. W 1967 roku uzyskał uprawnienia z tego zakresu, a następnie w latach 1968-1972 ukończył specjalizacje I i II stopnia z medycyny sądowej, by w 1974 roku obronić pracę doktorską. Jego kariera naukowa i zawodowa nabrała tempa, gdy w 1970 roku objął stanowisko starszego eksperta w Zakładzie Kryminalistyki przy Komendzie Głównej wówczas Milicji Obywatelskiej (obecnie Policji) w Warszawie. Z tamtego okresu pochodzą jego udziały w licznych skomplikowanych sprawach kryminalnych, które wymagały nie tylko rzetelnej wiedzy medycznej, ale i umiejętności analizy dowodów i faktów. Jako ekspert badał i opiniował między innymi sprawy zabójstw, w tym głośną sprawę Jana Gerharda, oraz ofiary tzw. „śląskiego wampira”. Brał także udział w badaniach pośmiertnych ofiar wydarzeń grudniowych 1970 roku w Gdańsku. Wszystkie te działania budowały jego reputację jako niezłomnego i precyzyjnego medyka sądowego, który potrafił połączyć wiedzę kliniczną z kryminalistycznym podejściem do spraw. Jeśli chodzi o rozwój naukowy i dydaktyczny, dr Stochaj wielokrotnie podnosił swoje kwalifikacje podczas staży naukowych za granicą – w Instytucie Kryminalistyki w Pradze, Instytucie Medycyny Sądowej Uniwersytetu im. Humboldta w Berlinie, a także w Instytucie Medycyny Sądowej w Tbilisi. Zdobyte doświadczenia nigdy nie ograniczały się tylko do osobistego rozwoju – konsekwentnie dzielił się zdobytymi umiejętnościami z innymi. W 1975 roku rozpoczął długoletnią pracę w Zakładzie Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, gdzie przez niemal trzy dekady pełnił funkcje starszego asystenta, adiunkta i starszego wykładowcy. Jego wkład w edukację był ogromny – nie tylko prowadził wykłady i seminaria na Wydziale Lekarskim, ale także był wykładowcą medycyny sądowej na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Promował i opiekował się siedmioma pracami magisterskimi na Wydziale Pielęgniarskim. Wychował dwunastu lekarzy, którzy kontynuowali jego dziedzictwo w medycynie sądowej. Doktor Stochaj nie ograniczał się wyłącznie do nauki i ekspertyz. Był aktywny w samorządzie lekarskim, pełniąc funkcję sędziego w Okręgowym Sądzie Lekarskim Wielkopolskiej Izby Lekarskiej w Poznaniu, a w Polskim Towarzystwie Medycyny Sądowej i Kryminologii przez wiele lat był członkiem Zarządu, w tym sekretarzem Rady Głównej oraz prezesem Oddziału Poznańskiego. Jego wkład w rozwój i wypracowanie standardów medycyny sądowej w kraju jest nieoceniony. Jako człowiek był postacią ciepłą i otwartą, znaną z poczucia humoru mimo powagi zawodu, który wykonywał. Wielu jego uczniów wspomina go jako wymagającego, ale pełnego empatii mistrza, który potrafił dzielić się wiedzą i motywować do ciągłego rozwoju. Jego opinie sądowo-lekarskie cechowała nie tylko rzetelność, ale i klarowność, co ułatwiało ich zrozumienie przez osoby spoza medycznego środowiska. Jego działalność naukowa to około siedemdziesiąt publikacji obejmujących medycynę sądową, patomorfologię i kryminalistykę. Za wkład w służbę medyczną otrzymał liczne odznaczenia, w tym Srebrny Krzyż Zasługi oraz wyróżnienia regionalne.
Pomimo odejścia w 2024 roku, dr Marian Stochaj pozostaje obecny w naszej pamięci nie tylko jako wybitny lekarz i naukowiec, ale także jako człowiek, którego życie i praca była esencją profesjonalizmu, odpowiedzialności i pasji. Jego postawa pozostaje inspiracją dla kolejnych pokoleń medyków sądowych oraz prawników, przypominając o fundamentalnej roli, jaką medycyna sądowa odgrywa w wymiarze sprawiedliwości. Wspominając doktora Mariana Stochaja, oddajemy hołd całemu jego dorobkowi, osobistym wartościom i oddaniu, które uczyniły go jednym z najwybitniejszych medyków sądowych w historii naszego kraju.
Tekst: prof. UMP dr hab. med. Czesław Żaba, prof. dr hab. med. Jerzy T. Marcinkowski
Zdjęcia: Archiwum Zakładu Medycyny Sądowej UMP